Pieter Gerrit Kroeger is een bekend gezicht in politiek Den Haag. Hij wordt vaak ‘de CDA-watcher’ genoemd en schreef als historicus meerdere boeken over die partij. Zeven jaar geleden begon journalist Jaap Jansen de bekende podcast Betrouwbare Bronnen, waar ‘PG’ de vaste sidekick is. Zij bespreken daarin politieke thema’s en actualiteit, vaak met behulp van historische vergelijkingen en achtergronden. Kroeger vergelijkt Jetten met Rutte en Bontenbal met Merkel: “Hopelijk groeit er tussen Jetten en Bontenbal een vergelijkbare vertrouwensband als destijds tussen Rutte en Merkel, die in het weekend bij elkaar op de koffie gingen.” Bedrijven die aan de energietransitie werken hebben volgens Kroeger vooral duidelijkheid nodig: “stop wispelturigheid en geef bedrijven de ruimte.” De combinatie van visie en uitvoeringskracht is volgens hem de sleutel naar een onafhankelijker Nederland.
Er is op dit moment genoeg materiaal om een podcast over politiek vol te praten, niet waar?
“Er is inderdaad altijd genoeg om over te praten. Wij hebben eigenlijk nooit moeite om onderwerpen te verzinnen. We werken met een jaarschema waarin we vooruitkijken: dan zijn er verkiezingen in dat land, dan is er het jubileum van een groot staatsman, dan komt er een belangrijk congres. Daardoor heb je vanzelf een overvloed aan thema’s. We spelen in op de actualiteit, maar altijd met wortels in het verleden. We proberen niet de waan van de dag te volgen, maar plaatsen gebeurtenissen in een bredere context. We kijken sterk Europees, bijvoorbeeld naar de State of the Union van Von der Leyen of diepen politieke veranderingen in Duitsland uit. Daardoor lijken we misschien niet actueel, maar zijn we dat juist heel erg wel.
We zijn inmiddels zeven jaar bezig en het blijft een experiment. Misschien is dat wel het geheim van het succes: dat we de formule steeds een beetje oprekken. Zo maakten we bijvoorbeeld een liveaflevering in de Kleine Zaal van het Concertgebouw in Amsterdam, met een strijkkwartet dat muziek van Sjostakovitsj speelde. Gewoon omdat we benieuwd waren wat er zou gebeuren. Ik ben gek op klassieke muziek, dus zoiets ontstaat uit gesprekken en ideeën die we durven uit te proberen. Dat vind ik het leukste: blijven vernieuwen en verrassen.”
NVDE-voorzitter Olof van der Gaag was te gast in Betrouwbare Bronnen #199, #338, #358, #389, #415, #460 en #516.
Hoe kijkt u tegen de verkiezingsuitslag aan?
“Het eerste wat opvalt is dat de versplintering in Nederland niet is teruggedrongen. Dat had natuurlijk gemoeten; GroenLinks-PvdA had al dat kleine grut op links moeten opvegen. Frans Timmermans had de Den Uyl moeten zijn van deze tijd: iemand die kon laten zien dat hij links kon verenigen, en daardoor premierskandidaat werd. Nu bleef links versnipperd en verloor zelfs. D66 is hierdoor de kleinste grootste partij ooit geworden. Dat betekent dat Rob Jetten niet kan domineren, zoals vroeger Lubbers of Rutte dat wel konden. Het herstel van het midden is een feit, maar ook kwetsbaar.”
Buitenlandse media lijken de overwinning van D66 te zien als een trendbreuk met de groei van rechts-populisme. Hoe kijkt u daarnaar?
“Rechts-populisme is door zijn eigen versplintering onmachtig geworden. Wilders gunt niemand iets. In zijn wereld zijn bondgenoten erger dan vijanden. Zijn aanhang bestaat niet uit proteststemmers, maar uit loyale volgelingen die zich met hem identificeren. Proteststemmen zie je juist eerder bij D66, dat was eerder een stem tegen het kabinet-Schoof dan een diepe ideologische overtuiging. De campagne van Jetten wordt vaak vergeleken met die van Obama’s ‘yes we can’, maar Jetten lijkt vooral op Mark Rutte. Charmant, maar ook strategisch. D66 heeft bewust een anti-Kaag-campagne gevoerd, met Brabantse kantines en Nederlandse vlaggen. Het was de campagne van ‘nooit meer Kaag’. En het werkte.”
Mensen kennen u als CDA-watcher: u heeft een boek over het CDA geschreven en was politiek adviseur van meerdere bewindslieden. Hoe kijkt u naar het CDA van Henri Bontenbal?
“Het is een uniek herstelverhaal. Twee jaar geleden was de verwachting dat Bontenbal het licht zou uitdoen bij het CDA. En nu is er sprake van een echte renaissance. Dat is in de parlementaire geschiedenis nog niet eerder gebeurd. Bontenbal viel op door een bedachtzame stijl en wist die vol te houden tijdens de hele campagne. Dat is misschien wel het knapste: niet meegaan in de hectiek van de peilingen, maar trouw blijven aan je eigen toon. Dat deed me denken aan Angela Merkel: verstandig, niet spectaculair, maar betrouwbaar. In zekere zin hebben we straks een nieuwe Rutte en een nieuwe Merkel in één coalitie. Hopelijk groeit er tussen Jetten en Bontenbal een vergelijkbare vertrouwensband als destijds tussen Rutte en Merkel. Rutte kwam vaak in het weekend langs bij Merkels datsja net buiten Berlijn.”
Denkt u dat er voor de kerst een nieuw kabinet op het bordes kan staan?
“Alle partijen, zelfs de VVD, begrijpen dat je alleen het land goed kunt besturen als je met elkaar aan tafel gaat zitten en elkaar iets gunt. Als D66 en CDA samen een blok vormen, kunnen zij zowel aan VVD als GroenLinks-PvdA een bod doen. Een soort ‘take it or leave it’. Ze kunnen als duo andere partijen iets aanbieden: ‘Als je nog iets goeds voor het land wil doen, hier is je kans.’ En zegt de VVD nee, dan kan Yeşilgöz proberen te praten met Geert Wilders en Caroline van der Plas. Dan wordt vanzelf duidelijk hoe onwerkbaar dat is.”
Bent u beschikbaar als informateur?
“Dat is niet iets voor mij. Ik heb ooit besloten dat ik dat soort functies niet ambieer. Ik heb in de politiek de leukste banen gehad, maar ik weet van mezelf dat ik die roeping niet heb. Ik ben geen groot democraat, in de zin dat ik vind dat ik het volk moet vertegenwoordigen. Wat ik wél graag doe, is meedenken, schrijven en lastige adviezen geven. Maar informateur zijn? Nee. Laat mij maar meedenken achter de schermen.”
De drie prominente politieke leiders Jetten, Bontenbal en Yeşilgöz zijn in het verleden actief geweest op het thema klimaat en energie. Zouden ze er samen op dit gebied makkelijk uit kunnen komen?
“Dat denk ik wel. Ook Klaver heeft bovendien een duidelijke erfenis op dit terrein vanuit GroenLinks. Tijdens Het Grote Energie Verkiezingsdebat, dat we onder meer samen met de NVDE organiseerden, zagen we dat de partijen al heel dicht bij elkaar liggen. Op basis van dat debat had ik in een kwartier de paragraaf in het regeerakkoord voor energie en klimaat kunnen schrijven. Iedereen weet dat er nu fundamentele beslissingen moeten worden genomen en dat er geen opties kunnen worden uitgesloten. Dat verwoorde Zwinkels van het CDA mooi. Mevrouw Kröger van GL-PvdA wees terecht op het belang van energiebesparing. Dat sluit prachtig aan bij het NVDE-plan om hele wijken tegelijkertijd te verduurzamen. Bedrijven die aan de energietransitie werken willen duidelijkheid: ze kunnen en willen investeren, maar haten wispelturigheid. Dat woord viel letterlijk in het debat. Kom met een duidelijke visie, dan spelen bedrijven daarop in. Als ze dat in drie regels in een regeerakkoord zetten, zijn we al een heel eind.”
Wordt het lastiger om die paragraaf te schrijven als JA21 mee gaat regeren?
“Dat denk ik wel. Eerlijk gezegd denk ik dat JA21 nog geen serieuze visie op energiebeleid heeft. De energietransitie kan niet alleen worden voltooid met kerncentrales. Die leveren stroom, maar de transitie gaat over veel meer dan stroom. Warmte is minstens zo belangrijk. Als JA21 serieus wil meepraten, zullen ze met realistische voorstellen moeten komen. Tot nu toe hebben ze vooral plannen die niet kunnen, zoals twintig kerncentrales bouwen of het gasveld in Groningen opnieuw openen. Dat is niet serieus en dat weten ze zelf ook. Een coalitie met JA21 zie ik daarom niet als een serieuze optie.”
Wat zou de inzet van de NVDE moeten worden, richting de formatie?
“De boodschap is heel simpel: stop de wispelturigheid. De bedrijven die bij de NVDE zijn aangesloten willen graag; ze zijn enthousiast over hun werk. Het kabinet moet ze dan ook de ruimte en duidelijkheid geven. Niet voor vier jaar, maar voor tien tot vijftien jaar. Als de NVDE een praktische consensus kan presenteren, is dat enorm waardevol. Praktische consensus bereik je door voorstellen te doen die partijprogramma-overstijgend zijn. Daarmee help je de formatiegesprekken vooruit. En kijk vooral ook naar het rapport-Draghi over groene industriepolitiek. Vertaal dat naar de Nederlandse energietransitie en sluit daarbij aan bij het nog te verschijnen rapport van oud-ASML-topman Peter Wennink. Dat zou een uitstekende basis kunnen zijn richting de formatietafel.”
Bent u positief over de energietransitie?
“Als ik kijk naar de serie gesprekken die we als podcastmakers samen met de NVDE hebben gevoerd, kan ik eigenlijk alleen maar positief zijn. Het gaat natuurlijk niet vanzelf, maar er is een enorme ‘doenigheid’: mensen die aan de slag willen. De politiek moet daar langjarige duidelijkheid tegenover zetten, zodat die energie kan worden benut. De combinatie van visie en daadkracht die ik bij de NVDE-leden zie, is voor mij een reden tot optimisme. De energie die uit het midden komt, dat is wat Nederland verder brengt.”